Mede dankzij de reststroom van treinen die afremmen voor station Groningen Centraal, wordt ook het stads- en streekvervoer rond Groningen volledig elektrisch. Zo komt er bij bijvoorbeeld bij het hoofdstation een ‘elektrisch contragewicht’, ofwel een hele grote batterij, om de stroom op te slaan, vertelt Gerrit Spijksma, directeur van Qbuzz. “Wij zoeken vooral naar betere benutting van de beschikbare energievoorziening.”

“We hebben de mond vol over de energietransitie en verduurzaming. Maar niet iedereen begrijpt dat die transitie nieuwe manieren van werken en samenwerken van ons vraagt”, steekt Spijksma van wal. “De netcongestie is een belangrijke belemmering voor verduurzaming. Oplossingen worden al gauw gezocht in het verzwaren van de netwerken: een zeer kostbare operatie die veel geld en ruimte kost. Wij zoeken vooral naar betere benutting van de beschikbare energievoorziening. Dat kan alleen als je samenwerkt en nieuwe wegen verkent.” Voor wie buiten de lijntjes durft te kleuren is daar een wereld te winnen. Het project dat Qbuzz samen met concessieverlener OV Bureau Groningen-Drenthe gaat ontwikkelen, is daar een goed voorbeeld van.

Hergebruik van remstroom

De remstroom van treinen speelt daarbij een centrale rol. Elke trein die remt wekt stroom op, doordat de motoren ook werken als dynamo. Nu gaat die stroom verloren. Naar schatting gaat het om ongeveer 10 procent van het totale energieverbruik van treinen en dat is niet gering. Qbuzz ontwikkelde met enkele partners een plan om de remstroom van de treinen die stoppen op station Groningen, af te tappen van de bovenleiding en op te slaan in een batterij. Die batterij – heel beeldend ‘elektrisch contragewicht’ genoemd – maakt de remstroom weer beschikbaar op het moment dat de trein vertrekt. Het grote energieverlies door stoppen en optrekken van de trein wordt daarmee vrijwel geneutraliseerd.

“Het mooie is dat die batterij ook gebruikt kan worden om, via een omvormer, onze elektrische bussen op te laden, als ze een wat langere stop maken bij het station”, verklaart Spijksma het belang van Qbuzz. De netcongestie wordt extra tegengegaan doordat de batterij ‘s nachts stroom kan laden. Dat geeft voldoende capaciteit om de elektrische bussen overdag te laten rijden.

Handdoekjes leggen

Netcongestie is een groeiend probleem. Overbelasting van het net kan in theorie plaatsvinden op het moment dat iedere stroomgebruiker op een piekmoment de maximaal beschikbare stroom gebruikt. Daarom zijn bedrijven die verduurzamingsplannen hebben druk bezig met ‘het leggen van handdoeken’, vertelt Spijksma, verwijzend naar het gedrag van sommige hotelgasten. “Zelf hebben wij ook een handdoek gelegd. door het reserveren van een aansluiting van 6 megaWatt in het centrum van Groningen. Dat betekent dat andere bedrijven daar voorlopig geen aansluiting meer kunnen krijgen. Is het verzwaren van het net dan de juiste oplossing? Wij werken vooral aan een betere benutting van het net. En als de pilot met het elektrisch contragewicht straks goed blijkt te werken, geven wij onze reservering terug aan Enexis.”

Nauwkeurige metingen

Dat juist Groningen is uitgekozen voor de pilot, heeft volgens Gerrit Spijksma verschillende redenen. “Heel belangrijk is dat het station wordt verbouwd. In combinatie daarmee kunnen we een laadstation voor onze elektrische bussen plaatsen. Een tweede reden is dat het een kopstation is. Dat maakt het meten van de rem- en optrekstromen van de treinen eenvoudiger. Zo kunnen we checken of alles wat we bedenken, ook echt werkt. Een derde, heel belangrijke reden, is dat het OV Bureau hiervoor open staat. Je moet de bereidheid hebben om nieuwe dingen uit te proberen. Die bereidheid is niet overal even groot.”

‘Angst’ voor het onbekende

De achterliggende reden is angst voor het onbekende, denkt de Qbuzz-directeur. “Soms is het lastig om bepaalde werkwijzen die altijd prima werkten los te laten. In dit project doorbreken we nogal wat dogma’s. We halen lokaal stroom van de bovenleiding, in plaats van het erop te zetten. Daarbij geven we waarde aan iets dat nu nog waardeloos is, namelijk de remstroom van treinen. We bouwen een eigen voorraadsysteem voor energie, buiten de netwerkleveranciers om. We gebruiken nachtstroom om overdag in te zetten voor onze bussen. Zo komen we tot een open ketenstructuur, die veel nieuwe opties biedt voor het besparen van energie en het efficiënt gebruiken van het netwerk.”

Perspectieven

Om het ‘elektrisch contragewicht’ in Groningen te realiseren hoopt Spijksma op een subsidie van 2,5 miljoen euro van het ministerie van I en W. De resterende 3 miljoen euro wordt gedragen door regionale partners en een DEI+ subsidie. Na realisatie zal pas blijken of het allemaal werkt zoals Spijksma het voor ogen heeft. En dan kan Qbuzz ook zijn ‘handdoekje weghalen’, om de druk op het Groningse netwerk te verlichten.

Minstens zo belangrijk is dat een geslaagde pilot opties biedt voor heel veel andere stations in binnen- en buitenland, waar de remstromen van de trein op allerlei manieren gebruikt kunnen worden. Voor de trein zelf, maar wellicht ook voor het opladen van elektrische voertuigen of zelfs voor de lokale stroomvoorziening. “Om dit succesvol te laten zijn, heb je in feite geen bussen nodig. De mogelijkheden zijn net zo groot als je zelf kunt bedenken”, besluit Spijksma.

Gerrit Spijksma is een van de sprekers op het congres Energie in het OV, dat 12 september in Groningen plaatsvindt.
Deelname aan het congres is gratis. Geef jezelf op via deze link.